Słowo „kreml” oznacza warownię, twierdzę. Takie obiekty zazwyczaj budowane były na wzgórzu, a ich wnętrze skrywało cerkwie, pałace. Nie inaczej ma się historia najsłynniejszego kremla na świecie, Kremla Moskiewskiego.

Kniaź Jurij wstąpił na wzgórze, rozejrzał się dookoła, spojrzał we wszystkie strony, spojrzał tu i tam, w jedną i drugą stronę rzeki Moskwy, a także rzeki Nieglinnej; i zachwycił się okolicznymi wioskami, i rozkazał niezwłocznie zbudować tam miasto z drzewa, a zwać się ono miało Moskwa.

z kroniki z 1156 r.

Nie kto inny, a kniaź Jurij Dołgorukij, wyznaczył położenie serca Moskwy i całej Rosji. Stało się nim Wzgórze Borowickie, wznoszące się 40 metrów nad rzeką Moskwą. Wszystko to zaczęło się w XII wieku, choć już wiek wcześniej istniała tu mała osada. Przez kolejne 300 lat wielokrotnie był niszczony i odbudowywany na nowo.

Kreml dzisiaj to jeden z największych zespołów architektonicznych na świecie. Zajmuje 28 ha powierzchni, okala go czerwony mur długości 2,25 km. 20 baszt i 4 wrota strzegą wejścia na wewnętrzny dziedziniec.

Kreml przypomina kształtem trójkąt. Jego południowa ściana sąsiaduje z brzegiem rzeki. Od strony wschodniej znajduje się Plac Czerwony. Natomiast u ściany północno-zachodniej leży Ogród Aleksandrowskij.

Historia – jak powstał Kreml

Pierwszy raz na piśmie informacje o osadzie nad rzeką Moskwą pojawiły się w 1147 roku. Data ta jest oficjalnie uznawana za datę powstania Moskwy. Osada została zbudowana na Wzgórzu Borowickim. W 1156 roku pojawiły się pierwsze umocnienia osady. Wykopano rów i usypano wał. Całość wzmocniono dębowymi palami. Był to typowy rodzaj umocnień twierdz stosowany w tamtych czasach. W 1238 r. twierdza została zniszczona na skutek najazdu mongolsko-tatarskiego.

Od 1264 r. Kreml stał się rezydencją kniaziów Moskwy. W 1339 r. wokół osady powstały mury i baszty z drewna dębowego. W 1367 r., kiedy to panował kniaź Dimitrij Doński, newralgiczne punkty umocnień zostały przebudowane z wykorzystaniem białego kamienia.

Kluczowa dla historii Kremla stała się druga połowa XV wieku. Wtedy to, za sprawom budowniczych włoskich, Kreml nabiera cech architektonicznych, które możemy widzieć również dzisiaj. Działo się to za czasów Iwana III Wielkiego. Plac Soborowy staje się wówczas centralnym punktem twierdzy. W latach 1475-79 powstaje Sobór Zaśnięcia Matki Bożej (Uspienskij sobor), który stanowił koronacyjną cerkiew carów. Naprzeciw soboru Uspienskiego powstał w latach 1484-1489 sobór Zwiastowania (Błagowieszczenskij sobor). W nim odbywały się śluby i chrzty. Pod koniec XV wieku wybudowano skromną, 1-kopułową cerkiew Złożenia Szat. Stanowiła ona prywatny kościół metropolity i patriarchy. Jako kolejny powstał sobór Michała Archanioła (Archangielskij sobor). Wzniesiono go w latach 1505-1508. Tutaj chowani byli carowie Rosji, do czasów współczesnych zachowało się 46 sarkofagów. Nad placem Soborowym góruje do dzisiaj wieża-dzwonnica Iwana Wielkiego (Kołokolnia Iwana Wielikogo). Oprócz obiektów sakralnych, wznoszone były budynki świeckie takie, jak Graniasta Komnata. W pałacu tym przez lata odbywały się i odbywają również obecnie – ważne uroczystości.

Oprócz budowy soborów, Iwan III Wielki zadbał również o bezpieczeństwo twierdzy kremlowskiej. Powstawały nowe, grubsze mury oraz wyższe baszty. Fortyfikacje zostały oblicowane czerwoną cegłą. W miejscu, gdzie dzisiaj jest Plac Czerwony, na początku XV wieku wykopano fosę. Tym sposobem Kreml stał się twierdzą nie do zdobycia.

W kolejnych wiekach zespół architektoniczny Kremla rozrasta się o budynki świeckie. Powstaje Pałac Teremowy (1635-36).

Na początku XVIII wieku powstaje Arsenał, a w drugiej połowie XVIII wieku – budynek senatu.

Kreml ucierpiał znacznie w czasie wojen napoleońskich, kiedy ustępujące z Moskwy wojska Napoleona zaminowały twierdzę. Mimo że większość ładunków nie wybuchła, to straty materialne i tak były znaczne. Odbudowa Kremla trwała 20 lat.

W latach 1838-49 za panowania Mikołaja I powstaje Wielki Pałac Kremlowski.

W latach 1844-51 wybudowany zostaje Skarbiec (Orużejnaja Palata). Do dzisiaj przechowywane są w nim największe skarby zgromadzone przez wieki – ozdoby, biżuteria, podarunki carskie, całe karoce, oręż.

Po rewolucji październikowej Kreml stał się symbolem nowych władz. Carskie orły na szczytach baszt zamienione zostają czerwonymi gwiazdami.

Kolejną pamiątką po rządach „czerwonych” na Kremlu jest Pałac Zjazdów. O jego wybudowaniu zadecydował Chruszczow. Powstaje on w latach 1959-61. Obecna nazwa pałacu to Państwowy Pałac Kremlowski. Odbywają się w nim przedstawienia Teatru Wielkiego.

W 1990 Kreml zostaje wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.

Atrakcje turystyczne Kremla

Kreml składa się z kilkunastu arcy-ciekawych obiektów o wielkim znaczeniu historycznym i kulturowym. Co ciekawe, zezwolenie na zwiedzanie obiektów wydano w 1955 roku. Wtedy też wprowadzono zakaz mieszkania na terenie twierdzy.

Sobory i cerkwie na Kremlu

• sobór Zaśnięcia Matki Bożej – (Uspienskij sobor) – powstawał w latach 1475-79. Koronacyjna cerkiew carów. Główna kopuła ma wysokość 42 m, otaczają ją 4 mniejsze kopuły. Wewnątrz znajduje się tron Iwana Groźnego)
• sobór Zwiastowania (Błagowieszczenskij sobor) – powstawał w latach 1484-89. Znajduje się na przeciwko soboru Zaśnięcia. O ile pozostałe obiekty budowali mistrzowie włoscy, o tyle sobór Zwiastowania wybudowali budowniczy z Pskowa. W nim odbywały się śluby i chrzty.
• sobór Michała Anioła (Archangielskij sobor) – 1505-1508. Nekropolia carów rosyjskich. Ikona Michała Anioła jest autorstwa Andrieja Rublowa.
• cerkiew i wieża-dzwonnica Iwana Wielkiego – powstała w czasach Iwana III. Dzwon obwieszczał ważne wydarzenia w rodzinie carskiej.
• cerkiew Złożenia Szat (cerkow Rizpołożenija) – powstała pod koniec XV wieku. Prywatna świątynia metropolity i patriarchy.
• cerkiew Dwunastu Apostołów – stanowi całość wraz z Pałacem Patriarchy.

Budynki administracyjne i muzea

• Wielki Pałac Kremlowski – 1838-49. Nie jest dostępny dla zwiedzających.
• Pałac Senatu – wybudowany na polecenie carycy Katarzyny II. Obecnie siedziba rosyjskiego rządu.
• Pałac Teremowy
• Arsenał
• Skarbiec (Orużejnaja Palata)
• Graniasta Komnata – odbywały się w niej i odbywają również dzisiaj ważne uroczystości i wydarzenia państwowe.

Pomniki

• Car-działo (Car’-puszka) – odlane ze spiżu dla Fiodora I w 1586 roku. Jego kaliber to 89 cm, ale z działa nigdy nie wystrzelono.
• Car-dzwon (Car’-kołokoł) – największy dzwon na świecie. Gdy stygł w dole odlewniczym, w ludwisarni wybuchł pożar. Dzwon chłodzono, ale i tak pękł, a potem odpadł od niego 12-tonowy odłamek.

Galeria zdjęć Kremla